Dikkat Eksikliği Hiperaktivite Bozukluğu

DEHB nedir?

Dikkat eksikliği hiperaktivite bozukluğu (DEHB), çocukluk çağından itibaren başlayan ve genellikle dik-kat, hiperaktivite ve dürtüsellik sorunlarına neden olan bir nörogelişimsel bozukluktur. DEHB, çocukların okul, aile ve sosyal yaşamında zorluklara yol açabilir.

DEHB'nin ana belirtileri üç kategoriye ayrılır:

1.Dikkat Eksikliği: Çocuklar, görevleri tamamlamakta güçlük çekebilir, ayrıntılara dikkat etmekte zorlanabilir ve kolaylıkla dikkat dağıtabilir. Okulda ödevleri sürekli olarak unutabilirler ve sık sık eşyalarını kaybedebilirler.

2.Hiperaktivite: Çocuklar, sürekli hareket etme ihtiyacı hissedebilirler. Sınıfta yerlerinde durmakta zorlanabilir, aşırı hareketli olabilirler ve çevrelerindeki nesnelere dokunma veya sürekli konuşma gibi davranışlar sergileyebilirler.

3.Dürtüsellik: Çocuklar düşünmeden davranabilir, başkalarının sözünü kesme eğiliminde olabilir veya beklemekte zorlanabilirler. İmpulsif davranışlar sergileyebilir ve riskli durumlara girebilirler.

DEHB’nin sebepleri nelerdir?

DEHB’nin sebepleri kesin olarak bilinmemekle birlikte, genetik ve çevresel faktörlerin etkileşimi DEHB'nin gelişiminde rol oynadığı düşünülmektedir.

1.Genetik Faktörler: DEHB'nin ailesel örüntüler gösterdiği gözlemlenmiştir. Yapılan çalışmalar, DEHB'li bireylerin yakın akrabalarında da DEHB sıklığının daha yüksek olduğunu göstermektedir. Bu durum, genetik faktörlerin DEHB riskini artırdığını düşündürmektedir.

2.Beyin Kimyası ve Yapısı: DEHB'li bireylerde beyin kimyasında ve yapısında farklılıklar olduğu düşünülmektedir. Dopamin, noradrenalin ve serotonin gibi nörotransmitterlerin dengesindeki bozukluklar DEHB ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, DEHB'li bireylerin beyin görüntüleme çalışmalarında bazı bölgelerde düşük aktivite düzeyleri veya küçük yapısal farklılıklar saptanmıştır.

https://youtu.be/-VRFZpJuWF4

3.Gebelik ve Doğum Komplikasyonları: Gebelik ve doğum sürecinde yaşanan bazı komplikasyonlar DEHB riskini artırabilir. Prematüre doğum, düşük doğum ağırlığı, sigara içme veya alkol kullanma gibi durumlar DEHB ile ilişkilendirilmiştir. Ayrıca, annenin gebelik sırasında maruz kaldığı bazı enfeksiyonlar veya toksinler de DEHB riskini artırabilir.

4.Çevresel Faktörler: DEHB gelişiminde çevresel faktörlerin etkisi olduğu düşünülmektedir. Zorlu aile ilişkileri, çocukluk çağında stresli yaşam olayları, düşük sosyoekonomik düzey, aile içi travmalar gibi faktörler DEHB riskini artırabilir. Ayrıca, düzensiz uyku, düşük düzeyde fiziksel aktivite, yüksek ekran süresi gibi yaşam tarzı faktörlerinin de DEHB belirtilerini tetikleyebileceği düşünülmektedir.

DEHB tanısı nasıl konulur?

DEHB tanısı, bir uzman tarafından kapsamlı bir değerlendirme süreci sonucunda konulur. DEHB tanısı konulması için tipik olarak izlenen adımlar:

1.İlk Değerlendirme: İlk aşamada, ebeveynler, öğretmenler ve çocuğun kendisiyle yapılan görüşmelerle bir anamnez (tıbbi geçmiş) alınır. Uzman, DEHB belirtileri hakkında ayrıntılı bilgi toplamak için çocuğun yaşamında nasıl bir etki yarattığını, belirtilerin ne zaman başladığını ve nasıl geliştiğini öğrenmek ister.

2.Davranış Gözlemi: Uzman, çocuğun davranışlarını değerlendirmek için aile evinde, okulda veya klinik ortamda gözlem yapabilir. Çocuğun dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeylerini gözlemleyerek belirtilerin şiddeti ve yaygınlığı hakkında daha fazla bilgi elde etmeye çalışır.

3.Tanı Kriterlerinin Değerlendirilmesi: DEHB tanısı konulabilmesi için Amerikan Psikiyatri Birliği'nin (APA) tarafından belirlenen tanı kriterleri göz önünde bulundurulur. DSM-5 (Mental Bozuklukların Tanısal ve Sayımsal El Kitabı) adı verilen rehber, DEHB'nin semptomlarını, süresini ve etkilerini tanımlar.

4.Ek Değerlendirmeler: Bazı durumlarda, uzman ek testler veya değerlendirme ölçekleri kullanarak çocuğun dikkat, hiperaktivite ve dürtüsellik düzeyini daha objektif bir şekilde değerlendirebilir. Bu ölçekler, çocuğun belirli alanlardaki fonksiyonlarını değerlendirmek için kullanılır.

5.Diğer Olası Nedenlerin Elenebilmesi: DEHB tanısı koymadan önce, başka bir tıbbi veya psikiyatrik durumun belirtilere neden olup olmadığının dikkatlice incelenmesi önemlidir. Bu nedenle, diğer olası nedenlerin elemesi yapılır.

DEHB tanısı, uzmanın yukarıda bahsedilen adımların sonucunda elde ettiği bilgilerin bir senteziyle konulur. Bu tanı, çocuğun belirtileri ve fonksiyonel bozukluklarının süresi, yaygınlığı ve etkisi dikkate alınarak yapılır. Doğru bir tanı için kapsamlı bir değerlendirme süreci gereklidir ve bu süreç, bireysel farklılıklara göre değişebilir.

DEHB’ye eşlik eden durumlar nelerdir?

DEHB, genellikle başka zihinsel, duygusal veya davranışsal sorunlarla birlikte görülebilir. Bu durumlar, DEHB'li bireylerin yaşamlarını daha da zorlaştırabilir ve tedavi yaklaşımını etkileyebilir. İşte DEHB'ye eşlik eden yaygın durumlar:

1.Duygusal ve Davranışsal Sorunlar: DEHB'li bireylerde depresyon, anksiyete bozukluğu, düşük özgüven, öfke sorunları ve duygusal düzenleme güçlükleri gibi duygusal ve davranışsal sorunlar sıkça görülür.

2.Öğrenme Güçlükleri: DEHB, öğrenme güçlükleri ile de ilişkilendirilebilir. Özellikle okuma, yazma ve matematik becerileri gibi alanlarda sorunlar yaşayabilirler. Bu durumda, özel eğitim ve öğretim desteği önemlidir.

3.Disleksi: Disleksi, okuma ve yazma becerilerinin etkili bir şekilde gelişmediği bir öğrenme bozukluğudur. DEHB'li bireyler arasında disleksi daha sık görülebilir.

4.Otizm Spektrum Bozukluğu (ASD): DEHB, otizm spektrum bozukluğuyla birlikte görülebilir. Otizm, sosyal etkileşim ve iletişim becerilerinde zorluklarla karakterize edilen bir nörogelişimsel bozukluktur.

5.Uyum Bozuklukları: DEHB'li çocuklarda, muhalefetçi isyankar bozukluk (ODD) veya dürtüsellik, öfke ve dürtü kontrolü sorunlarına yol açan düzenleme bozukluğu gibi uyum bozuklukları sıkça görülür.

6.Uyku Sorunları: DEHB'li bireylerde uyku sorunları yaygın olabilir. Uyku düzeni bozuklukları, uyku apnesi, uykuya dalma güçlüğü ve uykuyu sürdürmede sorunlar sık görülen eşlik eden durumlardır.

7.Obsesif Kompulsif Bozukluk (OKB): OKB, tekrarlayan düşünceler ve takıntılarla karakterize edilen bir anksiyete bozukluğudur. DEHB'li bireylerde OKB daha sık görülebilir.

Bu durumlar, DEHB ile birlikte görülebilen yaygın eşlik eden durumlardır, ancak her bireyde farklılık gösterebilir. DEHB tanısı konulan bir kişi için, eşlik eden durumların varlığı dikkate alınarak tedavi planı ve destek hizmetleri bireyselleştirilmelidir.

DEHB tedavisi

Tedavi edilmeyen DEHB'li bir çocuk okulda geri kalabilir, arkadaşlıklarda sorun yaşayabilir veya aile hayatı olumsuz etkilenebilir. Tedavi edilmeyen DEHB, ebeveynler ve çocuklar arasındaki gerginliği artırabilir. Ek olarak tedavi edilmeyen DEHB'nin ömür boyu sonuçları olabilir. Genel popülasyonla karşılaştırıldığında, tedavi edilmemiş DEHB'si olan bireylerde boşanma ve iş kaybı oranları daha yüksektir. Ayrıca daha yüksek sigara ve uyuşturucu bağımlılığı oranlarına ve daha fazla sürüş ihlaline sahipler.

Doğru tıbbi tedavi ile DEHB olan çocuklar dikkatlerini toplama ve davranışlarını kontrol etme becerilerini geliştirebilirler. Doğru bakım, büyümelerine, öğrenmelerine ve kendilerini daha iyi hissetmelerine yardımcı olabilir.

Herhangi bir DEHB tedavisinin amacı semptomları azaltmak ve çocuğun normal düzeyde işlev görmesine yardımcı olmaktır. Tedavi ilaç, terapi, aile desteği, eğitim desteği veya bunların bir kombinasyonunu içerebilir.

İlaçlar

DEHB'si olan çoğu çocuk ilaç almaktan fayda görür. İlaçların iki ana türü vardır : uyarıcı ve uyarıcı olma-yan ilaçlar.

Uyarıcı ilaçlar 60 yılı aşkın bir süredir kullanılmaktadır. Yakın zamanlarda ise uyarıcı olmayan ilaçlar, alternatif olarak kullanılabilir hale geldi. Hem uyarıcı hem de uyarıcı olmayan en yeni ilaçlardan bazıları gün boyu sürebilir. Uzun etkili bir ilacın tek bir dozu, gün boyunca ve akşama kadar semptomları kontrol edebilir. DEHB için ilaçlardan yararlanan çocukların çoğu, ergenlik çağında da bundan yararlanmaya devam edecektir. Aslında, DEHB'si olan birçok yetişkin de ilaçların yararlı olabilecektir.

Çocuğunuz için en uygun ilacı ve dozu bulmanıza yardımcı olması için çocuk psikiyatri uzmanı ile görüşmeniz önemlidir.

Mehmet Fatih Kınık

Ordu Çocuk Psikiyatri

Uzm. Dr. Mehmet Fatih Kınık (@mehmetfatihkinik) • Instagram fotoğrafları ve videoları